Slooplandschap en Tijdelijke bouwmarkt

In het kader van het Laboratorium voor de Tussentijd onderzocht 2012Architecten de hoeveelheden sloopmaterieel in de wijk Haagse stadsvernieuwingswijk Transvaal en bekeek de potentie van het materiaal voor lokaal hergebruik.

Oogstkaart Transvaal

De transformatie van Transvaal is een enorme logistieke operatie. In tien jaar tijd worden 3000 woningen gesloopt en 1500 nieuwe gebouwd. Om een beeld te krijgen van de materiële verplaatsing die met de transformatie gemoeid is, onderzocht 2012Architecten de door de sloop vrijkomende volumes aan materiaal. Tien van de belangrijkste materiaalstromen werden geïnventariseerd in de Oogstkaart Transvaal.

 

Vloerbalken

Bij elkaar leveren de 3000 woningen ca 250 km balkhout. Vergeleken met het hout dat de bouwmarkt tegenwoordig verkoopt, is dit hoogwaardig materiaal. Het hout is volledig uitgewerkt en heeft langer de tijd gekregen om te groeien. Om ze voor hergebruik geschikt te maken moeten de vurenhouten en grenen balken ontdaan worden van spijkers. De balkafmetingen bedragen doorgaans 70 bij 200 a 220 bij 5000 mm.

 

Vloerdelen
Grenenhouten voerdelen met messing en groef doorgaans 20 a 25 mm dik bij 220 mm breed en 4500 m lang. De kwaliteit is zoals beschreven bij het balkhout. Vaak moet er wat meer herstelwerk aan vloerdelen plaatsvinden om ze te kunnen hergebruiken, bijvoorbeeld door het verwijderen van verf- en/of lijmresten en kleinere spijkers waarmee de vloerbedekking bevestigd was.

 

Radiatoren

Afhankelijk van het jaartal waarin de woningen gerenoveerd zijn hebben de woningen lede radiatoren of de modernere plaatradiatoren. Gemiddeld 5 per woning. De radiatoren zijn vak verouderd en zijn door roestvorming slechts in een enkel geval (ca 5%) weer als radiator in te zetten. De radiatoren zijn met enige creativiteit wel voor andere toepassingen geschikt; bijvoorbeeld als zonnecollector of grondwapening.

 

Raamkozijnen
Afhankelijk van het jaar van renovatie zijn deze doorgaans van hout of kunststof, en een enkele keer van aluminium. Houten kozijnen zijn door hun verankering redelijk lastig in zijn geheel te demonteren. Kunststof en aluminium kozijnen bevatten doorgaans isolatieglas waarvan de opbouw nu niet meer voldoet in een enkele schil. De overige kozijnen bevatten enkel glas. Een veel voorkomende kozijnmaat is: ca 1000 bij ca 1500 mm.

 

Buitendeurkozijnen

Gegevens identiek aan raamkozijnen. Een veel voorkomende deurmaat is: 830 bij 2300 mm. Puien Behalve losse deur- en raamkozijnen hebben vele woningen complete puien van hout of kunststof. In totaal ca 14000 m2. De maten zitten rond de 3000 bij 1500 mm.

 

Binnendeuren

Een gemiddelde woning heeft ongeveer 6 binnendeuren van ca 2200 bij 750 mm of smaller. Soms nog de oorspronkelijke paneeldeuren, al dan niet in de jaren vijftig met hardboard geëffend en vanaf de jaren zestig vervangen door vlakke plaatdeuren of opdekdeuren. Vaak kartonnen honingraat met spaanplaat afdekplaten of massief spaanplaat met kunststof fineerlaag.

 

Trappen

De portiekwoningen hebben allen een betonnen of natuurstenen buitentrap en een houten trap binnen. De totale hoeveelheid houten trappen bedraagt ca 2000. Met een gemiddelde stijghoogte van 3 meter kunnen de trappen bij elkaar 6000 m hoogteverschil overbruggen. Dat is driekwart van de Mount Everest.

 

Baksteen

Het totale volume aan baksteen is het grootst van allen, in totaal ca 10.000 m3. De baksteen van woningen uit de 20e eeuw is echter lastig in zijn geheel her te verwerken doordat een metselspecie op cementbasis is gebruikt, die te vast aan de steen blijft zitten. De enige toepassing is vergruisd als toeslagmateriaal of onderlaag van bestrating of als gravel.

 

Groen

Niet alleen de gebouwen leveren mogelijk opnieuw in te zetten componenten. Ook de inrichting van de openbare ruimte. Vaak worden volwassen bomen gerooid terwijl er jonge aanplant in de nieuwbouwwijk wordt teruggeplaatst. In de gevallen waar dit niet gebeurd moeten de bomen tijdelijk bij een bomenbank worden geplaatst, doorgans niet in de stad. De bomen kunnen ook als tijdelijk inrichtingselement in de buurt worden ingezet

 

Transport

Behalve dat het zonde is dat veel van deze materialen geen directe herbestemming krijgen, zorgt de afvoer van het oude materiaal ook voor een enorme hoeveelheid bouwverkeer binnen de stad. En dat terwijl er waarschijnlijk bruikbare componenten inzitten voor de nieuwbouw, waarvoor ook weer transport nodig is. Door lokale opslag en stimuleren van herbestemming kan deze verkeersoverlast worden beperkt. Een idee hiervoor is een tijdelijke bouwmarkt.

 

Kringloopbouwplaza
Gesloopte woningen laten een omheind terrein achter dat vaak meer dan een jaar braak ligt. Voor grondstabilisatie wordt regelmatig een zandpakket op het terrein aangebracht. Wij stellen voor om ieder jaar één van deze tijdelijk braakliggende terreinen in te richten als tweedehands bouwmarkt. Daarbij bevatten de containers bouwmaterialen die door lokale verkopers kunnen worden beheerd. Tussen de containers kan het granuaat worden opgeslagen, dat later in beton kan worden gebruikt. Met geoogste trappen kan het publiek bovenop de containers terecht waar radiatoren de borstwering van een verhoogd plein vormen. Op telkens verschillende manieren kan de markt worden geplaatst, afhankelijk van de vorm van het oorspronkelijke bouwblok of behoeften vanuit de omliggende blokken.

 

Materialenboek

Tijdens het onderzoek Slooplandschap Transvaal adviseerde ons bureau de gemeente Den Haag en het ministerie van VROM bij de contractvorming van de bouw van het nieuwe ministerie op de locatie van de Zwarte Madonna. Momenteel maakt de overheid de transitie naar duurzaam inkopen en dat gaat in de toekomst ook voor gebouwen gelden. Omdat dit nog niet voor de huidige bouwwerken geldt is het verstandig om ten minste op de hoogte te zijn van de in haar gebouwen toegepaste materialen zodat bij renovatie of sloop bekend is waaruit een gebouw bestaat. Wij stelden daarom voor bij oplevering van het gebouw een materiaalboek samen te stellen. Deze kennis t.b.v. toekomstige herverwerking of recycling kan daardoor reeds bij het verbouwingsplan worden meegenomen.

 

In het tegenwoordige bouwproces gaat veel informatie verloren. Bij het schrijven van het bestek worden materialen voorgeschreven maar de toetsing vindt plaats op gelijkwaardigheid aan esthetische, comfort- en (levens)duurzaamheidseisen. De exact toegepaste materialen worden nergens beschreven anders dan in de boekhouding van de aannemer. Daarmee is kennis die in principe bekend is in de toekomst niet toegankelijk. Op een enorm korte termijn van twee weken is door VROM de contractvoorwaarde aan de aannemer zodanig aangepast dat de aannemer bij oplevering een materiaalboek meelevert. Een kleine, zeer voor de hand liggende stap in de poging het bouw-sloopproces kort te sluiten.

 

Aanbevelingen

Corporatie/gemeente
- maak een inventarisatie van alle sloopmaterialen bij het ontwerp van het stedenbouwkundig plan zodat deze in de ontwerp van gebouwen mee kan worden genomen

 

Corporatie/Ontwikkelaar
- stimuleer architecten de beschikbaar komende materialen in hun ontwerpen toe te passen
- maak actief gebruik van de tijdelijk braakliggende grond in de stad
- vraag aannemers bij oplevering een materiaalboek mee te leveren

 

Gemeente
- stimuleer het opknappen van woningen door particulieren met lokaal verkrijgbaar materiaal

 

Aannemers
- bouw demontabel

- gebruik lokaal aanwezig materiaal

 

Architecten

- ontwerp voor hergebruik