Mobiel projectbureau OpTrek, Studio Iris Schutten en Trancity organiseren een landelijke studiedag over de ‘tussentijd’, de vaak langdurige periode van sloop en nieuwbouw. Niet het eindbeeld staat centraal, maar de transformatietijd als een periode met een eigen betekenis. De studiedag biedt inzicht in verschillende strategieën die invulling geven aan tijdelijke tussenruimte of een andere aanpak bieden voor stedelijke transformatie.

Concrete ervaringen uit vele jaren werken in de tussentijd komen uitvoerig aan bod. De studiedag is daarmee zeer relevant en leerzaam voor woningbouwcorporaties, ontwikkelaars, gemeentes, stedenbouwkundigen, architecten, kunstenaars, sociologen en allen die betrokken en/of geïnteresseerd zijn in stedelijke vernieuwing.

De studiedag is een eendaags evenement dat zich afspeelt op verschillende locaties in de letterlijke tussentijd van de herstructureringswijk Transvaal, Den Haag; zoals een bouwput en cascogebouwen. Het geeft deelnemers een bijzondere, ruimtelijke belevenis welke een verrassende kijk op tussentijd en stedelijke ontwikkeling biedt.

Met lezingen, presentaties en discussies met o.a. René Boomkens, Klaus Overmeyer, Gijs van Oenen, Willem Sulsters, 2012 architecten, Suboffice, Bureau Venhuizen, Concept 0031, E19 architecten, BVR, Luc Meuwsen en Steven van Schuppen. o.l.v. Chris Keulemans.

Inschrijven en meer informatie via www.trancity.nl/tussentijd

Themabijeenkomst met een presentatie van Edwin Verdurmen (CASA Arnhem)  en reakties van Sonja Mihaljevic (Elyps landschapsarchitectuur en stedelijk ontwerp, Nijmegen) en Jan Wijle (Stroom Den Haag) o.l.v. Rineke Kraaij.

Het Departement voor Tijdelijke Ordening (DTO) doet onderzoek naar verschillende aspecten van tijdelijke ordening binnen stedelijke transformatieprocessen. Zij stippelt in samenwerking met belanghebbenden strategieën en tactieken uit om de transitiefase binnen de stedelijke transformatie te benutten. Hoofddoel is om deze om te zetten in concrete projecten en een programmering van de transitiefase.

Edwin Verdurmen presenteert vanavond de eerste plannen van het DTO. DTO gaat een transitiekaart van Arnhem maken waarin niet alleen de plekken van stedelijke transformatie zijn aangeven, maar ook de verwachte duur van de transitiefase, de grondeigenaren, belanghebbenden en de eventueel toekomstige plannen. Op basis van deze gegevens gaat DTO tactieken bedenken waardoor de transitiefase op een zodanige manier kan worden geprogrammeerd, dat het een waardevolle bijdrage levert voor de totstandkoming van de plannen, of nog liever, leidt tot een verbetering van de plannen. Het gaat hierbij om projecten die verborgen kwaliteiten van een plek blootleggen of de identiteit ervan onderzoeken, het alvast testen van onderdelen van het uiteindelijke plan of het experimenteren met de ruimtelijke en functionele mogelijkheden van de plek. Op deze avond wordt 'work in progress' gepresenteerd en krijgen deskundigen en publiek de kans hierop te reageren.

19.30 uur inloop, 20.00 uur begin
info en reserveren: laboratorium@optrektransvaal.nl

Themabijeenkomst met een presentatie van Erik de Jong en Daan Blok (architecten, Beelding, architectuur en stedenbouw) en reakties van o.a. Dennis Kaspori (architect, The Maze Corporation) en Hans Karssenberg (STIPO) o.l.v. Mark van de Velde.

Het architectuurbureau Beelding lanceert de Open Source Coöperatie: de woningbouwcoöperatie 2.0, zonder bezit. Zij introduceert daarmee een nieuw gereedschap ter stedelijke ontwikkeling. Deze cooporatie wordt digitaal beheerd; via het internet kan iedereen meedenken met en ontwerpen aan onderwerpen als openbare ruimte, woningbouw, wijkvoorzieningen etcetera. Op die manier dient deze digitale coöperatie als democratische voedingsbodem voor wijktransformatie.

Voor uiteenlopende organisaties en individuen uit de wijk en stad is de Open Source Coöperatie hét overkoepelende orgaan voor de digitale wijkgemeenschap die zich wil mengen in het debat rond stedelijke transformatieplannen van bijvoorbeeld de Haagse herstructureringswijk Transvaal. Naast de mogelijkheid om op elkaar te reageren, elkaar te inspireren, stimuleren, te interveniëren of zelf plannen te maken, schept de Open Source Coöperatie ook helderheid en laagdrempeligheid in de chaos van alle verschillende plannen rond de wijkvernieuwing. Door een ‘geontjargoniseerd’ vragenscript á la StemWijzer te introduceren krijgen zowel leken als deskundigen  een tool als houvast in de zee van plannen die er in en voor de wijk zijn. Op deze avond wordt 'work in progress' gepresenteerd en krijgen deskundigen en publiek de kans hierop te reageren. 

tijd: 19.30 uur inloop, 20.00 uur start

info en reserveren: laboratorium@optrektransvaal.nl

Themabijeenkomst met een presentatie van Ana Dzokic en Marc Neelen (architecten, Stealth.unlimited) en Iris de Kievith (architect) en reakties van Simon van Dommelen (Stad BV), Annius Hoornstra (directeur Vastgoed en Beleid, Haag Wonen) en Willem Sulsters (WSA stedelijke ontwikkeling) o.l.v. Mark van de Velde.

De Tussentijd (de fase b.v in een wijk tussen afbraak en nieuwbouw) is een schemergebied in de ontwikkeling van de stad, waarvan het potentieel meestal niet wordt opgemerkt. Het wordt beschouwd als verloren tijd die als een soort collateral damage tussen het verdwijnen van een oude en het in gebruik nemen van een nieuwe functie voor lief wordt genomen. Pijnlijk, vinden Dzokic, Neelen en Kievith, omdat er in het potentieel van deze schaarse tijd een unieke kans ligt om onverwacht gebruik of onverwachte gebruikers aan de vitaliteit van de stad te kunnen laten bijdragen.
Tegelijkertijd ontdekken veel steden, ontwikkelaars en ondernemers de mogelijkheid om juist deze Tussentijd als strategie voor gebiedsontwikkeling of waardevermeerdering in te zetten. Onder de brede noemer  van 'creatieve ontwikkeling' vervalt volgens sommigen de Tussentijd in dit laatste geval tot een gebied waarin een aan uitbuiting grenzende economische exploitatie plaatsvindt. Inmiddels zijn er al handboeken verschenen die de strategieën voor ontwikkeling en waardevermeerdering in detail uiteenzetten. Kans of uitbuiting?

Spelend met het idee van een 'Ambassade voor de Tussentijd' als middel voor erkenning van de bijzondere status van de Tussentijd zou allereerst een Grondwet voor de Tussentijd moeten worden opgesteld, waarin de grondrechten van de Tussentijd worden vastgelegd. Op deze avond wordt 'work in progress' gepresenteerd en krijgen deskundigen en publiek de kans hierop te reageren.

19.30 uur inloop, 20.00 uur begin
info en reserveren: laboratorium@optrektransvaal.nl

Let op: OpTrek heeft een nieuwe locatie in Transvaal!
Kockstraat 36A, 2571 TH Den Haag. Bereikbaar vanaf Den Haag CS tram 6 richting Leyenburg halte Paul Krugerlaan en tram 12 richting Vrederust halte Paul Krugerlaan.

Themabijeenkomst met Vesta Kroese (architect) en Anne Seghers  (stedenbouwkundige, Gespreksleiding: Mark van den Velde

Vesta Kroese en Anne Seghers presenteren hun ontwerpend onderzoek voor het Laboratorium voor de Tussentijd: TOP. TOP verzamelt plannen van startende  ondernemers in Transvaal en koppelt deze vanuit een samenwerkingstrilogie (investeerders, lokale trekkers en creatievelingen) aan lege plekken in de herstructureringswijk. De ondernemer krijgt de kans zijn plan uit te proberen. TOP biedt daarbij informatie op het gebied van kredieten, boekhouding en regelgeving en levert architectonische markeringen en ‘prothesen’ die zowel de werkplek als de openbare ruimte opwaarderen. TOP daagt de bewoner uit een onderneming te starten en daarmee een plek in de toekomstplannen van de wijk te veroveren. Info en reserveren: laboratorium@optrektransvaal.nl

Themabijeenkomst waarin alternatieve ontwikkelingsstrategieën voor de herstructureringswijk  Transvaal Noord worden geschetst, aan de hand van stedenbouwkundige concepten van Ergün Erkoçu (Informeel Transvaal) en Like Bijlsma & Iris Schutten (Slow City).

De strategieën geven ruimte aan informaliteit, ondernemerschap, plaatselijke cultuur en geleidelijke transformatie. Met onder anderen: woningbouwcorporatie Staedion (Martin Verwoest), het Instituut voor Nieuw Ondernemersschap (Paul Ganzeboom) en DSO (gemeente Den Haag)(o.v.b.). Gespreksleiding: leiding van Mark van den Velde.

Na eerdere workshops over 'mapping' en de 'tussentijd' vindt in oktober de derde (besloten) workshop van het Laboratorium voor de Tussentijd plaats met als thema 'Concepten voor Transformatiewijzen'.

Op vrijdag 10 oktober worden de resulaten van deze besloten workshop aan een aantal deskundigen en het aanwezige publiek gepresenteerd. Tijdens deze expertmeeting zullen de resultaten ter discussie worden gesteld om vragen en opmerkingen te verzamelen voor het vervolgtraject.

In het discussiepanel zitten dit keer: Arie Lengkeek (AIR), Arno van Roosmalen (directeur Stroom Den Haag ovb), Annius Hoornstra (directeur vastgoed en beleid Haag Wonen ovb).

Reserveren is noodzakelijk: laboratorium@optrektransvaal.nl

In het kader van de derde workshop van het Laboratorium voor de Tussentijd presenteert architect Mathias Heyden van het 'Institute for strategies of participatory architecture and spatial appropriation' (ISPARA) zijn visie op nieuwe mogelijkheden van flexibele en participatieve transformatiewijzen en licht die toe aan de hand van een aantal projecten.

Zijn in Berlijn gevestigde bureau ISPARA richt zich op een duurzaam en holistisch ontwerp van de gebouwde omgeving. Mathias Heyden was co-curator van het project 'Hier entsteht' (2003) en co-editor van het boek UNDER CONSTRUCTION. Strategies of Participatory Architecture and Spatial Appropriation (2004/2007).

Aansluitend debat o.l.v. Chris Keulemans.

i.s.m.  Stroom Den Haag

Reserveren is noodzakelijk: www.stroom.nl

Informaliteit speelt in de Haagse herstructureringswijk Transvaal een belangrijke rol, zowel in de private sfeer (gebruik van openbare ruimtes) als in de zakelijke sfeer (ondernemingen waarbij informele economie een belangrijke rol speelt, zoals in bakkerijen, belhuizen ed).

Ergün Erkoçu van het Haagse architectenbureau CONCEPT0031 brengt het 'informele gebruik' van de wijk Transvaal in kaart om deze kennis mee te nemen tot een architectonisch voorstel voor een toekomstig Transvaal. Tijdens deze informele themabijeenkomst presenteert Ergün Erkoçu zijn 'work in progress' voor het Laboratorium voor de Tussentijd.

info en reserveren: laboratorium@optrektransvaal.nl

themabijeenkomst i.h.k.v. Laboratorium voor de Tussentijd van Hotel Transvaal. De tussentijd die ontstaat tijdens de herstructurering van bestaande stadswijken wordt in sterke mate bepaald door het spanningsveld tussen de trage stedenbouwkundige structuren en de snelle ontwikkelingen in het publieke domein. Voor de duurzaamheid is de traagheid essentieel, voor het dagelijks functioneren van de stad werkt ze remmend. Kunnen er scherpere contrasten bestaan tussen monumentale stedelijke componenten en een bepaalde mate van 'ontordening'? Welke stappen zitten er tussen het monumentale en de ontordening in? Hoe kunnen we sturen richting een meer dynamische stedelijke ontwikkeling? Tijdens deze informele themabijeenkomst presenteren Elma van Boxel en Kristian Koreman van het Rotterdamse bureau ZUS (Zones Urbaines Sensibles) hun 'work in progress' voor het Laboratorium voor de Tussentijd.

info en reserveren: laboratorium@optrektransvaal.nl

"... De economische kaart van de wijk zoals die er nu ligt geeft de oude situatie aan en de gewenste nieuwe. Daarin komt de tussentijd (in herstructureringswijken) niet voor. Terwijl dit juist een moment is waarop de nieuwe economie ontdekt en gestimuleerd zou kunnen worden op een experimentele manier. Een Tussentijdse Economische Kaart die van invloed kan zijn op de toekomstige economische kaart. ..." Laboranten van het laboratorium voor de Tussentijd hebben verschillende voorstellen hiervoor gemaakt. Tijdens deze bijeenkomst willen we deze concepten aanscherpen en onderzoeken of er draagvlak voor te vinden is, samen met: Paul Ganzeboom (IVNO Instituut Voor Nieuwe Ondernemerschap), Martin Verwoest (woningcorporatie Staedion), Koos van Zanen (Creatieve stad, DRO Amsterdam) en Anke Verberne (Kamer van Koophandel Den Haag).

10.00 uur > 10.20 uur welkom en intro Sabrina Lindemann en Iris Schutten

10.20.uur > 10.30 uur projectpresentatie P.T. Kokki over ondernemersschap in Transvaal, door Hieke Pars (kunstenaar) met aansluitend vragen

10.30 uur > 10.45 uur projectpresentatie productontwikkeling door Like Bijlsma (architect) en Hieke Pars (kunstenaar) met aansluitend vragen

10.45 uur > 11.15 uur projectpresentatie " Plak hier uw logo" door Caro Isern (architect), Tamar Post (ontwikkelaar Staedion), Vesta Kroese (architect)

11.15 uur > 12.00 uur reacties, discussie, conclusies

Gespreksleider: Mark van der Velde, stadssocioloog

Themabijeenkomst met 2012 architecten.

Het Rotterdamse bureau 2012 architecten heeft veel ervaring met het bouwen met sloopmaterialen aan de hand van zogenaamde 'oogstkaarten'. Dat houdt in dat zij in de nabije omgeving van een bouwlocatie op zoek gaan naar vrijgekomen bouwmateriaal, zoals oude deuren of autoruiten, waar zij vervolgens opnieuw mee aan de slag gaan. Voor het Laboratorium voor de Tussentijd maken zij speciaal voor de Haagse herstructureringswijk Transvaal zo'n 'oogstkaart'. Op welke manier kan het opslaan van sloopmateriaal op locatie meerwaarde genereren in de publieke ruimte van de wijk? Een informele presentatie van 'work in progress' met o.a. Jan Jongert en Marco Zaccara met aansluitend een gesprek en een drankje.

In de tweede workshop van het Laboratorium voor de Tussentijd met het thema Concepten voor de Tussentijd wordt van 12 tot en met 15 februari 2008 met gasten uit verschillende disciplines gewerkt aan de ontwikkeling van vernieuwende concepten voor de 'tussentijd', de vaak langdurige periode van sloop en nieuwbouw. Welke andere concepten, programma's en gereedschappen zijn er te bedenken om - op een even vernuftige wijze als Hotel Transvaal - de consequenties van het 'in verandering zijn' in te zetten voor een ander gebruik van de tussentijd? Kunnen deze concepten ook van betekenis zijn voor toekomstige situaties?

Tijdens deze middag presenteren de deelnemers van de tweede workshop van het Laboratorium voor de Tussentijd de uitkomsten van hun onderzoek. Panelleden Mirjam Huffstadt (Breebaart & Huffstadt, tevens lector regie stedelijke vernieuwing Hogeschool Utrecht), Arno van Roosmalen (directeur Stroom Den Haag) en Olof van de Wal (directeur KEI, kenniscentrum stedelijke vernieuwing) reageren op de presentaties.

Laboranten workshop#2: Gert Anninga (En-architecten), Martijn Boelhouwers (kunstenaar /buro MA.AN), Ana Dzokic & Marc Neelen (architecten/STEALTH.unlimited), Anne Hemker (socioloog /Stadstij), Caro Isern (Atelier Caro Isern/Latin Sisters Design Production), Erik Jutten (kunstenaar), Iris de Kievith (architectuurburo Iris de Kievith), Vesta Kroese (architect, o.a. betrokken bij het Observatorium), Melle Smets (beeldend kunstenaar), Lidewij Tummers & Alina Simoviciute (architect en beeldend kunstenaar /bureau Tussen Ruimte), Tamar Post en Martin Verwoest (ontwikkelaar en stedenbouwkundige woningbouwcorporatie Staedion).

Ter gelegenheid van de tweede workshop van het Laboratorium voor de Tussentijd presenteert landschapsarchitect Klaus Overmeyer zijn visie op de mogelijkheden van transformatie en licht die toe aan de hand van een aantal projecten. Chris Keulemans treedt op als gespreksleider.

Het werk van Klaus Overmeyer en zijn in Berlijn gevestigde bureau studio uc. klaus overmeyer kenmerkt zich door een bijzondere optimistische en onderzoekende houding ten aanzien van het veranderende hedendaagse landschap. Dit optimisme geldt vooral het uitvinden van alternatieve manieren om transformatieprocessen vorm te geven. De traditionele instrumenten uit architectuur en stedenbouw zijn volgens Overmeyer niet langer toereikend om deze complexe vraagstukken het hoofd te bieden. Zijn studio ontwikkelt daarom nieuwe strategieën in samenwerking met experts uit de sociologie, visuele communicatie, management consultancy, design en ecologie. Het bureau studio uc is afgeleide van het project 'Urban Catalyst', waaraan Overmeyer van 2001 tot 2003 samen met onder meer Philipp Oswalt leiding gaf. Dit interdisciplinaire Europese platform wilde met publicaties, interventies, onderzoek en tentoonstellingen het publieke debat over hedendaagse stedelijke opgaven stimuleren en nieuwe concepten ontwikkelen. Een van de resultaten is de publicatie 'Urban Pioneers' waarin het positieve effect van tijdelijk gebruik op de stadsontwikkeling centraal staat en geïllustreerd wordt aan de hand van veelal Berlijnse voorbeelden. www.studio-uc.de

Themabijeenkomst met Onno Dirker (atelier Veldwerk), Anne Hemker (socioloog) Peter Zuiderwijk (grafisch vormgever).

Er bestaan vele dromen van een toekomstige wijk Transvaal in Den Haag. De bewoner op de hoek heeft een ander beeld dan de gemeente of woningbouwcorporatie. Wat vertellen de verschillende visies over hun maker en leidt dat tot inzichten om de huidige wijze van herstructurering kritisch te bevragen?

Themabijeenkomst over de sociale kracht van de auto voor het maken van openbare ruimte.

De auto wordt in de openbare ruimte van de stad vooral als een ruimte innemend vervoermiddel gezien dat dient te worden beteugeld. Daarmee wordt voorbij gegaan aan de (multi)culturele rol die de auto inmiddels in onze samenleving speelt. Als het over auto’s gaat komt iedereen uit Autonië. Op welke wijze kan de auto een rol spelen ten bate van een culturele ontmoetingsplaats in de openbare ruimte en gebruikt worden als verbindende faktor tussen verschillende culturen?

Hans Venhuizen (bureau Venhuizen, culturele planologie) presenteert het plan 'Autonië' en gaat onder leiding van Chris Keulemans in gesprek met Ergün Erkoçu en Cihan Bugdaci (architecten CONCEPT0031) Michel van Loon (DSO gemeente Den Haag, ontwikkeling Tracé 11), woningcorporatie Staedion, laboranten en publiek.

De eerste workshop van het Laboratorium voor de Tussentijd met het thema 'Mapping' vindt plaats van 5 t/m 8 juni. Deze gaat in op de specifieke aspecten en mogelijkheden van transformatiegebieden die doorgaans onderbelicht blijven. De workshop resulteert o.a. in een expertmeeting op 8 juni, open voor publiek en deskundigen, waarin de gevonden resultaten ter discussie worden gesteld en vragen worden verzameld voor het vervolgtraject.

Met in het panel:
Piet Breebaart (bureau interim- en projectmanagement, Den Haag), Jan de Graaf (onderzoeker, het pauzelandschap), Annius Hoornstra (Hoofd Beleid, Haag Wonen), Leeke Reinders (TU Delft), Siebe Thissen (hoofd beeldende kunst in de openbare ruimte, CBK Rotterdam) en Olof van de Wal (directeur KEI, kenniscentrum stedelijke vernieuwing)

Stalker/ON is een hybride collectief gevestigd in Rome, dat omschreven kan worden als een laboratorium voor stedelijke kunst. Het collectief onderneemt o.a. architectonische acties gericht op verlaten of braakliggende gebieden in de stad en probeert zo alternatieven te vinden voor stedelijke interventies. Als zodanig is deze werkwijze verwant aan die van de Situationisten. Architect Peter Lang zal enkele projecten presenteren aan de hand waarvan hij de methodiek en achtergrondideeën van Stalker/ON verduidelijkt. Hij gaat daarna in gesprek met publiek en gasten van het Laboratorium Transformatieruimte, o.l.v. Chris Keulemans.