Open Source Coöperatie

De Open Source Cooperatie geeft de permanente transformatie die plaatsvindt in wijken als Transvaal in Den Haag, op cultureel, informeel maar soms ook op structureel gebied, een nieuwe stimulans. Deze cooperatie zonder bezit wordt door een gemeenschap op internet beheert.

In vooroorlogse wijken als Transvaal, die relatief dicht bij het stadscentrum liggen, is de dynamiek veel groter dan in veel naoorlogse wijken. Traditionele stadsvernieuwing heeft altijd een einddoel. Wij denken dat de daarmee gepaard gaande strategie van sloop en nieuwbouw beperkt houdbaar is. Prachtige initiatieven die zich in de wijk Transvaal nestelen, worden er door teniet gedaan, omdat er domweg geen ruimte voor wordt gereserveerd. Nog steeds wordt er gepland volgens in de vorige eeuw ontwikkelde methodieken. Deze gaan er bijvoorbeeld van uit dat er voor een bepaald aantal inwoners één bakker en één school gepland moet worden. Dit soort modellen gaat voorbij aan het fenomeen dat er in Transvaal drie Turkse bakkers in de dezelfde straat kunnen bestaan, met elk hun eigen klantenkring.

 

De bestaande handelwijze houdt geen rekening met maatschappelijke veranderingen die zich in Transvaal hebben voorgedaan. Natuurlijk moet er veel aan het huidige woningbestand gesleuteld worden, maar wij denken dat via een Open Source Coöperatie veel beter ingespeeld kan worden op de in de wijk aanwezige dynamiek. Onder het motto 'niet dicht-plannen maar open-plannen' willen wij strategieën, die bij de ontwikkeling van software op het internet reeds hun waarde hebben bewezen, inzetten bij de transformatie van Transvaal. De wijk als open source, met de bewoners als coöperatieve gemeenschap.

 

Aan de basis van open source ligt een broncode. De broncode (ook wel brontekst) van een computerprogramma is door de programmeur in een formele programmeertaal geschreven. Uitgaand van deze brontekst kunnen anderen het computerprogramma verbeteren en aanvullen (Linux werkt op deze manier).

In het Laboratorium voor de Tussentijd hebben wij een aanzet gegeven tot een broncode voor Transvaal. Deze bestaat uit twee stevige fundamenten: cartografie en een drietal transformatiestrategieën. Cartografie biedt ons de mogelijkheid om juist de transformatieprocessen te karteren, en deze daarmee vast te leggen. Maar er kan veel meer mee. Sociaal demografische gegevens kunnen verbonden worden aan het rijke verleden van de plek, bodemgesteldheid aan voedselketens, verkeersstromen, bebouwingsdichtheid, inkomensgegevens, oude plannen, et cetera.

Het tweede fundament bestaat uit een aantal direct inzetbare tools bij de ontwikkeling van de wijk; deze bestaan uit een aantal spelregels waarmee oneindig veel variaties mogelijk zijn. Ze worden gevormd door wat we het Klaphuis, Villa Charlotte en de Woekerwoning genoemd hebben.

 

Het Klaphuis zet in op het hier en daar openbreken van Transvaal. Als belangrijkste regel geldt dat de bestaande bebouwing mag worden uitgebreid mits elders in Transvaal bebouwing wordt weggenomen. Het contrast tussen ‘vol’ en ‘leeg’ wordt verder opgevoerd, terwijl de dichtheid gelijk blijft. Zo introduceert Het Klaphuis een ruime variatie in bouwtypologieën en kunnen er tegelijkertijd in de toegevoegde open ruimte nieuwe landschappen ontstaan.

 

Ook Villa Charlotte zorgt voor meer fysieke openheid in Transvaal. De verademende ruimte wordt gecreëerd door de plaatselijke sloop van bestaande woningen. De vrijgemaakte grond wordt in riante kavels op de markt gebracht. Slechts een gering percentage van zo'n ruim kavel mag opnieuw bebouwd worden. Villa Charlotte verrijkt zo het woningaanbod in de wijk en zorgt tegelijkertijd voor een afwisselend stadslandschap.

 

De Woekerwoning introduceert in Transvaal een vorm van stedelijkheid die doet denken aan Marrakech. Het opheffen van de plaatselijke bouwverordening leidt tot een spontaan en continue proces van verdichting, veroorzaakt door de particuliere bouwactiviteiten rond en aan de woning. Van de achtertuin tot aan het trottoir is de in bezit name en bebouwing van het maaiveld toegestaan, mits de buren niet in hun bouwambities worden belemmerd. De woekerwoning voert de stedelijke intensiteit geleidelijk op en verrijkt Transvaal met nieuwe vormen van ruimtelijk gebruik.

 

De Open Source Coöperatie is een internetcommunity en kent geen bezit. Dit heeft als voordeel dat ze niet gebonden is aan grenzen. Immers, traditionele woningcorporaties kunnen alleen over hun eigen bezit iets zeggen. De Open Source Coöperatie beheert een website met kaarten waarop plannen kunnen worden aangeklikt, ge-upload en bekeken, vervolgens kunnen er bewerking op worden uitgevoerd en veranderingen worden gesimuleerd. De leden kunnen er een waardering aan geven. Een project wordt pas uitgevoerd als deze door de kritische gemeenschap wordt onderschreven. Het verbeteren van plannen wordt zo gestimuleerd. Ook bestaande woningbouwverenigingen kunnen op deze wijze plannen introduceren. Zo ontstaat er een levendige community die stimuleert, innoveert en intervenieert.